ျမန္မာစကားလိမ္
စာေရးသူ=ဟန္သစ္ၿငိမ္
စကားလိမ္ဆိုတာ ကာရန္အားျဖင့္ ေရွ႕ေနာက္ျပန္လွန္ကာ လိမ္ၿပီး ေျပာဆိုေသာ စကားမ်ိဳးပဲ ျဖစ္ပါတယ္။
“မဂၤလာပါ” ကို... “မာကလာပင္”... “လာမလင္” ကို... “လင္မလာ”... “ဟန္သစ္ၿငိမ္” ကို... “ဟိန္သစ္ျငမ္” ဆိုၿပီး ေျပာၾကတာမ်ိဳးပါ။ ငယ္ငယ္က တီဗီြမွာလူရႊင္ေတာ္ေတြ ခပ္တည္တည္နဲ႔ ဘိုလိုမႈတ္တာေလးကို သတိရမိပါတယ္... “ဓေနာတိ ၿခိဳက္ကင္းစ္” တဲ့။ ဘာလဲဆိုေတာ့ “ဓနိေတာ ျခင္ကိုက္” တဲ့။
ဒီတာ့ စကားလိမ္ေတြကို ျပန္ရင္းႏွီးသြားေအာင္ ေသြးပူေလ့က်င့္ခန္းေလး နည္းနည္းေလာက္ လုပ္ၾကည့္ၾကရေအာင္ဗ်ာ။
တြာရေတ့ ဝယ္သာပါတမ္း = ေတြ႕ရတာ ဝမ္းသာပါတယ္
ဂ်ားကစ္ စားဖူးသလီး = ဂ်စ္ကားစီးဖူးသလား
မပပ္ ပလုေနကဲ = မပု ပုလဲနားကပ္
အုိက္တုိး ပေဂးဆန္ = အုိးတုိက္ပန္းကန္ေဆး
ယားစီး = ရည္းစား
ေကးမေလာင္ = ေကာင္မေလး
ငပီးေၾကာ = ငေပါႀကီး
မာမရွိန္း = မိန္းမရွာ
ခ်ယ္တစ္ = ခ်စ္တယ္
က်ယ္တုိက္= ႀကဳိက္တယ္
ျမန္မာအဘိဓာန္က...“ စကားလိမ္ ဆိုသည္မွာ ကာရန္ကို ေရွ႕ေနာက္ေျပာင္းျပန္ျပဳ၍ ေျပာေသာစကား” လို႔ ဖြင့္ဆိုထားပါတယ္။ စကားလိမ္ေတြဟာ ေရွးကတည္းက ျမန္မာစာေပ သမိုင္းမွာ အထင္အရွား ရွိခဲ့တာပါ။ ဦးတိုးရဲ႕ ရာမရကန္မွာ “သဒၵါမတတ္ စာမတတ္” ကို “သဒတ္မတာ စတ္မတာ” လို႔ စကားလိမ္နဲ႔ ေရးတာရွိပါတယ္။ လႈိင္ထိပ္ေခါင္တင္ကေတာ့ နာဂဆဒၵန္ေဘာလယ္မွာ... “နိမွေသာင္ ေနာင္မွသိ”လို႔ ေရးပါတယ္။ ဦးပုညကေတာ့... “ေလာကဓံ လံကေဓာ” လို႔ ေရးတယ္။ ဆရာႀကီးမင္းသုဝဏ္က “စကိမ္လား စကားလိမ္” ဆိုၿပီး ေျပာခဲ့ဖူးပါတယ္။
သစ္ဆိမ့္ဆရာေတာ္ႀကီးကေအာက္ပါအတိုင္း ဆံုးမစာ စကားလိမ္ တစ္ပုဒ္ ေရးခဲ့ပါတယ္။
သဒတ္မတာ စတ္မတာ၊ သဒၵါမတတ္၊ စာမတတ္။
စတၱာေတာ့ ေစာပါေရာ့၊ စာတတ္ေတာ့ စာေပါေရာ့။
ေစာပါေတာ့၊ အျပာေသာေရာ့၊ စာေပါေတာ့ အေျပာသာေရာ့။
အင္းဝေခတ္မွာ ၾကက္သြန္ခင္းဆရာေတာ္ ေက်ာင္းတိုက္ဆိုၿပီး ရွိခဲ့ပါတယ္။ တစ္ေန႔ တိုက္အုပ္ ဆရာေတာ္ဟာ ကုဋီ (အိမ္သာ) အတက္ တံခါးဝမွာ ထံုးျဖဴနဲ႔ ေရးထားတဲ့ စာတန္းကို ျမင္လိုက္ေတာ့ အေတာ္ေလး အံ့ၾသသြားသတဲ့။ စာက “တံုကေယာ အာယုေစၧ” လို႔ ေရးထားသတဲ့။
ဆရာေတာ္ႀကီးခမ်ာ ကုဋီကိုေတာင္ ေျဖာင့္ေအာင္ မတက္ႏိုင္ဘဲ ေက်ာင္းေပၚကို ျပန္တက္လာၿပီး “တံုကေယာ အာယုေစၧ” ရဲ႕ အဓိပၸာယ္ကို က်မ္းဂန္ေတြ၊ စာအုပ္ေတြမွာ ရွာေဖြေလသတဲ့။ ေနာက္ဆံုး မေတြ႕တဲ့ အဆံုး ေက်ာင္းတိုက္မွာ ရွိသမွ် ပၪၨင္းေရာ၊ သာမေဏပါ မက်န္ ေခၚယူၿပီး ေမးသတဲ့။ အဲဒီအခါ ဘယ္သူကမွ ျပန္မေျဖဘဲ ဆိတ္ဆိတ္ေနၾကသတဲ့။ ဒီေတာ့ ဆရာေတာ္က ငါအျပစ္ေပးမလို႔ ေမးတာ မဟုတ္ဘူး။ ေရးထားတဲ့ အဓိပၸာယ္ကို သိလိုတာေၾကာင့္ ေမးတာလို႔ ေျပာရတယ္။
ဒီေတာ့မွ ကိုရင္တစ္ပါးက တပည့္ေတာ္ ေရးထားတာပါ ဘုရား လို႔ ေလွ်ာက္တယ္။ ဒီလိုဆို ကိုရင္ ဘာအဓိပၸာယ္နဲ႔ ေရးထားတာတုန္း လို႔ေမးေတာ့ ကိုရင္က... “တံုကေယာ အာယုေစၧ ဆိုသည္မွာ ေတာကယုန္ အေရဆုတ္” လို႔ ဆိုပါတယ္ ဘုရားလို႔ ေလွ်ာက္တယ္။ သူ႔အေျဖကိုၾကားေရာ ဆရာေတာ္ခမ်ာ ရင္ဘတ္ကိုတီးၿပီး ရယ္ေမာေျပာသတဲ့... “အင္း... ငါ့မွာေတာ့ မင္းစာကိုဖတ္ၿပီး အေျဖကို ၾကံဆလိုက္တာ ပိဋကတ္သံုးပံုကို ကုန္သေလာက္ျဖစ္သြားတာပဲေဟ...” တဲ့။
တစ္ေခတ္တစ္ခါက ထင္ရွားခဲ့တဲ့ စကားလိမ္ အေမးအေျဖအခ်ိဳ႕ကို ေအာက္မွာ ေဖာ္ျပထားပါတယ္။
ေမး။ ။ နမုတစ ႏူေပ အယုစိတ္
ေျဖ။ ။ နမတစ္စု ေနပူ အရိပ္စု
ေမး။ ။ သင္လယ္ေျပာင္ လေဒါင္ထ လဒိမမ ဒိေမာင္း
ေျဖ။ ။ ေသာင္လယ္ျပင္ လဒေထာင္ လဒမမိ ေဒါင္းမိ
ေမး။ ။ ဝယင္ဘံု၊ ဂ်ဴအိုး၊ ေတလာေလာင္လို႔၊ အ,ကိုေၾကာက္၊ ေလာက္ကေလးကကူ
ေျဖ။ ။ ဝါး႐ံုပင္၊ ဂ်ိဳးဥ၊ ေတာင္ေလလာလို႔ ေအာက္ကိုက်၊ လူကေလးကေကာက္
ေမး။ ။ သစ္ခက္ကေလး တြံက် တြံတြံ
ေျဖ။ ။ သစ္ခြံကေလး တြဲက် တဲတဲ
ေမး။ ။ ေလာ္ေဆာသတိ ရက္ေတ၏
ေျဖ။ ။ ေလေဆာ္သတိ ေရတက္၏
ဆရာႀကီး မင္းသုဝဏ္ကလည္း အလားတူ ပေဟဠိ ကဗ်ာမ်ိဳး ေရးခဲ့ဖူးပါတယ္။
စကားထာ
တုန္ေယာ တြတ္ေဖာ တတ္ပေတာ
သူငယ္ခ်င္းရယ္ သိရင္ေျပာ။
မေျပာတတ္ဘူး ပန္းေပးတယ္
သိရင္ ေျပာပါကြယ္။
သိတယ္ ေျပာမယ္ ေကာင္းေကာင္းမွတ္
ေတာယုန္ ေတာဖြတ္ ေတာပတတ္။
တက္ေၾကာ ရက္ေခ်ာ ဟက္တခြင္း
ေျဖပါဦးလား သူငယ္ခ်င္း။
ငါစဥ္းစားမယ္ ခဏရယ္
ေဟာ... သိပါၿပီကြယ္။
လြယ္လြယ္မခက္ အေျဖထြက္
ေတာၾကက္ ေရာခ်က္ ဟင္းတစ္ခြက္။
မင္းသုဝဏ္
“ျမန္မာ့႐ိုးရာ စကားထာမ်ား” စာအုပ္မွာပါတဲ့ စကားလိမ္ ေမတၱာစာေလးကို ေျပာျပခ်င္ပါတယ္။ သကၠရာဇ္ (၁၂၆ဝ) ျပည့္ ေစာ္ဘြားမ်ား တန္ခိုးအရွိန္အဝါႀကီးမားေသာ ေခတ္အခ်ိန္တုန္းက မိုးနဲတပ္ ေစာ္ဘြားႀကီးတစ္ဦးက မႏၲေလးၿမိဳ႕ေန နာမည္ႀကီး သူေဌးႀကီး ဦးေဖႏွင့္ သမီး မဦးဇြန္းတို႔အား ေပးခဲ့တာလို႔ ဆိုပါတယ္။
အနာဒိေသာ၊ အာဒိေသာ၊ ရာေဂါေဝါဒေန၊ ထြာထြာေရ ေကပါစင္း၊ ေရွပါစင္း၊ ခုန္သိမ္းကပ္ ေဆာင္းအေပး၊ ကြာကင္းေအာင္ သဘင္းေရာ၊ ခ်ာပနစ္ျဖင့္၊ ျမာတဇစ္ ဘန္မၾကာေအာင္၊ စန္အျမာ၊ ပိုက္ေလးသည္။ သဌင္းေမးေအးဖူးႏွင့္ မအြန္းဇူးသမင္းရီးငဲ့ျပင္၊ သမားသီးဘုတေဆာင္းကို၊ ကုေစမွင္း သဘားေထာ၍၊ ဟိုက္ေလာမည္။ ၿပိဳက္ေလာမည္။
လေကာတြင္ ဇနႏုမီး၊ မရွန္ၿပီက အရွက္ေခသည္။ သဘေဆာရင္၊ သေမာက္သံုးရီး၊ အေပးကလိုမို႔၊ အဖက္ေခသည္။ သဘေက်ာပင္ အျပမရီးေစဖို႔၊ အက်ိဳေဆာင္းကာ၊ အသရက္ေျဖသည္။
မေယဘဲႏူလည္း နယာမေက်။ ေယခ်င္ပူတိုင္းလည္း မယိုင္န။ အေနဆု အျပစ္ခ်ိဳဖို႔ ဆိုေလွာင္လွ်င္ ေက်းက ပုတ္လိုက္မည္။ ေလွာအခ် ႐ိႈက္ကိုၾကမ္းယင္လဲ၊ ႏိုက္ထန္းတဲ့ မာမာယူကို လံုၾကဴတြင္ ပိုက္ေလးမည္။
ေလးကိစၥ အယူမွာ၊ အငူကို မမွ်ယ္နဲ႔၊ အမူကိုလည္း မရယ္နဲ႔။ အငူကိုမွ်ယ္က အသိုတက္သည္။ အမူကိုရယ္က အသိုပက္သည္။
ဆက္ရန္တခ်ိဳ၊ မေယာကို မခ်ားလြန္းေစႏွင့္၊ စေကာကို မျပားလြန္းေစႏွင့္၊ မေယာခ်ားလြန္းက အေခပြက္သည္။ စေကာျပားလြန္းက လယ္ယူမည္။ မမူမျဖဲ မငီးမၾကယ္၊ အရြင့္သယ္ တကင့္တယ္၊ ႏွစ္ေဆာ္က်ယ္ ေသာက္ဆယ္လံုး၊ ၿပီးစံုးစံုး သဘီးေၾကာကို အဆင္အေလ်ာ့ေရာ္မွ တူမည္။
အၾကက္မဖမ္း၊ မက္ကနန္းက လန္တက္ရွာ၍၊ စိမ္တၾကာ ပိုက္ေလးသည္။ သဌင္းေမးေအးဖူးဗ်ား။
အထက္က စကားလိမ္အေနျဖင့္ ပါးလိုက္ေသာ စာေခြကို စကားေျပအတည့္ျဖင့္ ျပန္လည္၍ ေရးသားရမည္ဆိုလွ်င္...
အေနာဒိႆ ၾသဒိႆ၊ ေရာဂါေဝဒနာ၊ ေထြေထြရာ ကင္းပါေစ၊ ရွင္းပါေစ။ ခပ္သိမ္းကုန္ေသာ ေဆးအေပါင္း ကင္းကြာေအာင္ သေဘာရင္း ခ်စ္ပဏၰာျဖင့္၊ ေမတၱာစာပါ မက်န္ေအာင္၊ စာအျမန္ ေပးလိုက္သည္။ သူေဌးမင္း ဦးေဖႏွင့္ သမီးမဦးဇြန္း သမီးရင္းအျပင္ သမီးသားအေပါင္း တစ္စုကို ေကာင္းေစမႈ သေဘာထား၍ ေဟာလိုက္မည္။ ေျပာလိုက္မည္။
ေလာကတြင္ ဇနီးမရွိျပန္က အရွည္ခက္သည္။ သေဘာဆရင္ သမီးသံုးေယာက္ အပ်ိဳကေလးမို႔ အေဖခက္သည္။ သေဘာက်ရင္ အၿပီးမရေစဖို႔ အေၾကာင္းဆိုက အသားေရဖ်က္သည္။
မယူဘဲေနလည္း ေနရာမက်။ ယူခ်င္ေပလည္း မရႏိုင္။ အႏုေဆး အပ်ိဳခ်စ္ဖို႔ ေဆာင္လိုလွ်င္ က်ဳပ္ကေပးလိုက္မည္။ လွအေခ်ာ ရွမ္းကိုႀကိဳက္ရင္လည္း နန္းထိုက္တဲ့ မူမူရာကို၊ လူၾကံဳေပးလိုက္မည္။
လူ႔ကိစၥ အေရးမွာ၊ အငယ္ကိုလည္း မျမႇဴနဲ႔၊ အမယ္ကိုလည္း မယူနဲ႔။ အငယ္ကိုယူက အသက္တိုသည္။ အမယ္ကိုယူက အသက္ပိုသည္။
ဆိုရန္တစ္ခ်က္၊ မယားကို မေခ်ာလြန္းေစနဲ႔၊ စကားကို မေျပာလြန္းေစနဲ႔။ မယားေခ်ာလြန္းက အခက္ေပြသည္။ စကားေျပာလြန္းက လူရယ္မည္။ မမည္းမျဖဴ၊ မငယ္မႀကီး၊ အရြယ္သင့္ တကယ္သင့္၊ ႏွစ္ဆယ္ေက်ာ္ သံုးဆယ္ေလာက္၊ ျပံဳးစိစိ သေဘာကို အေဆာအလ်င္ယူမွ ေတာ္မည္။
အၾကမ္းမဖက္၊ မန္းကနက္က၊ လက္တန္းရွာ၍ စာတစ္ႀကိမ္ ေပးလိုက္သည္။ သူေဌးမင္း ဦးေဖဗ်ား။
မဦးဇြန္းဟူေသာ သမီးအႀကီးတစ္ေယာက္ႏွင့္ သားသမီးသံုးေယာက္ကို တာဝန္ယူ၍ ထိန္းသိမ္းေစာင့္ေရွာက္ေနရေသာ မုဆိုးဖို သူေဌးႀကီး ဦးေဖကို ငယ္ေပါင္းႀကီးေဖာ္အေနျဖင့္ အလြန္ရင္းႏွီးခင္မင္စြာ စစ္ကဲႀကီးသည္ မုဆိုးဖိုတစ္ေယာက္၏ ဘဝကို သ႐ုပ္ေဖာ္လ်က္ ေမတၱာစာ စကားလိမ္ျဖင့္ ေရးလိုက္ပံုပဲ ျဖစ္ပါတယ္။
ဒါကို ၾကည့္ျခင္းအားျဖင့္ အဲဒီေခတ္အခါက စာေပအဆင့္အတန္းနဲ႔ လူေတြရဲ႕ ဉာဏ္ရႊင္ပံုကို သတိထားမိၾကမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ စကားလိမ္ကို ႏွစ္ဆင့္ခံၿပီး ဝွက္တာမ်ိဳးလည္း ရွိပါတယ္။ (ဥပမာ။ ပင္လယ္ ဓားျပ။ ပင္လယ္ = က်ယ္၊ ဓားျပ = တိုက္၊ ၾကယ္တိုက္ = ႀကိဳက္တယ္) အဲဒါေတြကိုေတာ့ စာရွည္သြားမွာစိုးတာေၾကာင့္ ေနာက္တစ္ပိုင္းမွ ဆက္ၿပီး ေျပာပါဦးမယ္။
ခုေတာ့ ၾကားဖူးနားဝ မွတ္မိသားမိတဲ့ စကားလိမ္တခ်ိဳ႕ကို ျပန္လည္ ေဖာက္သည္ခ်ခ်င္ပါတယ္။ ဒီေဆာင္းပါးရဲ႕ အစပိုင္းမွာ ေသြးပူေလ့က်င့္ခန္းအေနနဲ႔ အနည္းငယ္ ေျပာျပခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီ နမူနာေတြမွာ အေရွ႕က စကားလံုးေတြမွာ အဓိပၸာယ္ မရွိဘဲ ေနာက္ကစကားလံုးေတြကသာ အဓိပၸာယ္ရွိတာကို သတိျပဳမိၾကမွာပါ။
ခု ဒီေအာက္မွာ စုေဆာင္းေပးထားတာေတြကေတာ့ ေရွ႕ေရာေနာက္ေရာက္ အဓိပၸာယ္ရွိတဲ့ စကားလိမ္ေတြပါ။ ကၽြန္ေတာ္လည္း ဘယ္ေနရာ ဘယ္စာမွာ ထည့္ေရးရမယ္ မသိေသးပါဘူး။ ၾကံဳႀကိဳက္ အားလပ္တဲ့အခါ အဲဒါေတြ သံုးၿပီး ကဗ်ာေတြ ေရးမလား စဥ္းစားမိပါတယ္။ (ေခတ္အဆက္ဆက္က ပညာရွင္ေတြကို အားက်လို႔ပါ) လူႀကီးမင္း၊ လူႀကီးသူမတို႔လည္း အသံုးတည့္ရင္ေတာ့ျဖင့္ သိမ္းၾကံဳးၿပီးသာ ယူသြားၾကပါလို႔ ေျပာခ်င္ပါတယ္။
အေမာေျပ= အေမေျပာ
အမူးေျပ = အေမျပဴး
တ႐ုတ္အားထား = တရားအားထုတ္
တပည့္မရွား = တျပားမရွိ
အေရးမပါ= အရာမေပး
အေရးေပၚ = အေလ်ာ္ေပး
အသက္ေပ်ာက္ = အေသာက္ပ်က္
အေသာက္မပ်က္ = အသက္မေပ်ာက္
ေတြ႔မေရွာင္= ေတာင္မေရႊ႕
ေတြ႔ရာမေရွာင္ =ေတာင္ယာမေရႊ႕
ဆူးေလး = ေဆးလူး
႐ံုမေကာင္း = ေရာင္းမကုန္
ျပင္ရေရာ= ေျပာရရင္
အသည္းယား = အသားရဲ
အေရျပား= အယားေျပ
ဆီပုံး= ဆုံးၿပီ
အဆံကြ်တ္= အစြပ္က်န္
အဆုံးမသတ္ = အစပ္မသုံး
အပ်ဳိစစ္= အျပစ္ဆုိ
အေျပာခ်ိဳ = အပ်ိဳေခ်ာ
အေျပးလို = အပ်ိဳေလး
ရွစ္ေျခာက္ = ေလွ်ာက္ျခစ္
႐ံုတင္ = ရင္တုန္
ရင္႐ႈပ္ = ႐ုပ္ရွင္
သိပ္မေတြး = ေသြးမတိတ္
အသက္နား = အသားနက္
အလုပ္ျဖစ္ = အလစ္ျဖဳတ္
အလုပ္သစ္ = အလစ္သုတ္
စိတ္မပါ = စာမပိတ္
စာမလိပ္ = စိတ္မလာ
အေဖာ္မပါ = အဖာမေပၚ
သုံးစရာ မရွိ = သိစရာမရႈံး
အဆုံးမသတ္ = အစပ္မသုံး
အတိတ္၏ ေျခရာ = အတာ၏ ေျခရိပ္
စစ္ေဆး = ေဆးစစ္
အမွားမပါ = အမွာ မပါး
အမွားေပး = အေမွးပါး
အမႈိက္ေတာင္= အေမွာင္တုိက္
အေပါက္က်ယ္= အပါယ္ေၾကာက္
အမွားတရံ = အမွန္တရား
အခ်ာပင္ = အခ်ဥ္ပါ
တစ္ရာသံုးရန္ = တစ္ရန္ သံုးရာ
အၿပီးေက်ာ = အေပါႀကီး
အ႐ူးမက္ = အရက္မူး
စူးေရာက္ = ေစာက္႐ူး
ဘာစိုက္= ဗိုက္ဆာ
ဘူးယို = ဘို႐ူး
ေဖာင္ျပင္ = ဖင္ေျပာင္
ဖုန္တင္ = ဖင္တုန္
အမွဴးထား = အမွားထူး
အမွတ္မွား = အမွားမွတ္
ေမပုလဲ = မဲပေလ
ေမာင္ပုလဲ = မဲပေလာင္
စေကာျပား = စကားေျပာ
အေဟာျပဳတ္ = အဟုတ္ေျပာ
ေရသံ = ရန္ေသ
အလုပ္ျပန္ = အလံျပဳတ္
အနမ္းဆိုးသူ = အႏူစိုးသန္း
အကိုေအာင္ = အေကာင္အို
အမွတ္ေတြထား = အမွားေတြထပ္
စာၾကက္ = စက္ၾကာ
ကဲ... ေမဆြိတ္ မိတ္ေဆြတို႔ေရ... အေခါက္လု အခုေလာက္ဆိုရင္ျဖင့္ နမာႏူ နမူနာ၊ အပေမယု ဥပေမယ်ေတြနဲ႔အတူ စကိမ္လား စကားလိမ္ေတြကို သေဘာက္ေပါ သေဘာေပါက္ေလာက္မယ္လို႔ ထင္ပါတယ္။ ႏိုင္းအေပါက္ ေနာက္အပိုင္းမွာ ႏွဆံခင့္ ႏွစ္ဆင့္ခံရတဲ့ စကိမ္လား စကားလိမ္ေတြအေၾကာင္းကို ျပေျပာ ေျပာျပသြားပါဦးမည္။
ေမတၱာျဖင့္
ဟိန္သစ္ျငမ္ (ခ) ဟန္သစ္ၿငိမ္
....................................................................
ကိုးကား၊ မွီျငမ္း
ျမန္မာ့႐ိုးရာ စကားထာမ်ား၊ ၾကည္ဦး ျမားနတ္ေမာင္ ပေဟဠိ (၁၊ ၂)၊ လြဏ္းေမာင္ ေမးလိုရာရာ ျမန္မာစာ၊ ေမာင္ခင္မင္ (ဓႏုျဖဴ) မဂၤလာေမာင္မယ္ ၂၀၁၀ ျပည့္ ဧၿပီလ Anagram = စကားလွည္႔ စကားလိမ္ စကားလြန္႔ စကားလူး စကားေလာင္၊ ေဇယ်ာအိုင္ဦး
Comments
Post a Comment