သူတို႔၏ အႏုပညာမ်ား

               ၿမိဳ႕မၿငိမ္းဟာ အႏုပညာရဲ႕ဒဏ္ကို မခံႏိုင္ခဲ့ဘူး။ ဘာျဖစ္လို႔လဲဆိုေတာ့ သူေမၽွာ္မွန္းခဲ့တဲ့အႏုပညာဟာ အင္မတန္မွ လွပတဲ့၊ လၽွုိဳ႕ဝွက္နက္နဲတဲ့၊ ျဒပ္မဲ့တဲ့၊ ႀကီးက်ယ္ျမင့္ျမတ္တဲ့ အႏုပညာျဖစ္လို႔ပဲ။ ၿမိဳ႕မၿငိမ္းရဲ႕ အႏုပညာအတြက္ စေတးမႈဟာ အေပါစားအႏုပညာရွင္ေတြကို တုန္လႈပ္ေစခဲ့တယ္။ ၿမိဳ႕မၿငိမ္းဟာ အႏုပညာေလာကအတြက္ ေလးနက္မႈကို အေမြအျဖစ္ ထားရစ္ခဲ့တယ္။
             သဲအိမ္ေမာင္ေနဝါရဲ႕ ဝတၳဳတိုေလးေတြဟာ ၈၀ ႏွစ္မ်ားရဲ႕စိတ္အေျခအေနကို ထင္ဟပ္ျပႏိုင္ခဲ့တယ္။
သဲအိမ္ေမာင္ေနဝါရဲ႕ဝတၳဳတိုေတြဟာ အထီးက်န္ေနတဲ့လူသားရဲ႕ သိစိတ္မိုးကုပ္စက္ဝိုင္းႀကီးေအာက္မွာ လြင့္ေမ်ာဆိုင္းရီေနတဲ့အေတြးေတြကို ဖြဲ႕ဆိုျပႏိုင္ခဲ့တယ္။
ဇာတ္ေကာင္ေတြရဲ႕အလ်င္ေနာက္ကို အမၽွင္တန္းလိုက္ပါသြားတဲ့ သူ႔အေရးအသားေတြဟာ ကၽြန္ေတာ္တို႔ကို ေၾကကြဲေစခဲ့ပါတယ္။
သဲအိမ္ေမာင္ေနဝါရဲ႕ ' မခင္ႏွင္းဆီ ' ကေတာ့ ျမန္မာစာေပေလာကရဲ႕အလွပဆံုး မိန္းမပ်က္ကေလးေတြထဲကတစ္ေယာက္ ျဖစ္ပါတယ္။
' ေကာင္မေလးညိဳ ' ကေတာ့ ဂ်ိမ္းစ္ဂၽြဳိက္စ္ရဲ႕ ' Eveline ' ကို အမွတ္ရေစပါတယ္။
                ေမာ္ဒန္အႏုပညာရဲ႕စိတၱဇကို ထူးအိမ္သင္က ' သက္ၿငိမ္ ' သီခ်င္းထဲမွာ ဖြဲ႕ဆိုခဲ့တယ္။ ' သက္ၿငိမ္ ' ရဲ႕အေၾကာင္းအရာေတြျဖစ္တဲ့ အထီးက်န္မႈ၊ စိတ္က်ေရာဂါ၊ ထင္ေယာင္မွားမႈ ( illusion )၊ ကင္းကြာျခင္း ( alienation )နဲ႔ ၿငီးေငြ႕ျခင္း ( boredom ) စတာေတြဟာ ေမာ္ဒန္လူသားရဲ႕စိတ္ေဝဒနာေတြ ျဖစ္တယ္။
                 ေမာင္ၾကည္သစ္ရဲ႕ ' ျငင္းပယ္ျခင္း၏အလွ ' ဟာ ျဖစ္တည္မႈဝါဒနဲ႔ပတ္သက္တဲ့အသံေတြကို ပိုမိုက်ယ္ေလာင္ေစခဲ့တယ္။
ေမာ္ဒန္အေတြးအေခၚေတြထဲမွာ ' အသိဉာဏ္လြတ္လပ္မႈ ' ( intellectual freedom ) ဆီကို အနီးကပ္ဆံုးအထိ ခ်ဥ္းကပ္ႏိုင္ခဲ့တဲ့အေတြးအေခၚတစ္ခုကေတာ့ ' ျဖစ္တည္မႈဝါဒ ဒႆန ' ပဲ ျဖစ္တယ္။
ျဖစ္တည္မႈဝါဒရဲ႕အႏွစ္သာရကေတာ့ ' လြတ္လပ္မႈ ' ကို ျမတ္ႏိုးတာပဲ။ အထူးသျဖင့္ ' အသိပညာ/ အသိဉာဏ္လြတ္လပ္မႈ ' ကို ျမတ္ႏိုးတာပဲ။
                    ကတ္ကိုဘိန္းရဲ႕ဂီတဟာ ပစၥည္းမဲ့ေတြနဲ႔ အပယ္ခံအုပ္စုေတြအတြက္ ခိုလႈံရာျဖစ္လာခဲ့တယ္။ သူ႔ ' Smells Like Teen Spirit ' ဟာ ေလာကကိုစိတ္နာေနတဲ့ဆယ္ေက်ာ္သက္ေတြရဲ႕ အမ်ိဳးသားသီခ်င္းျဖစ္လာခဲ့တယ္။
                ေမာင္ေခ်ာႏြယ္က ' ေဝဒနာအျမင္ ' ကဲလြန္တဲ့ကဗ်ာဆရာတစ္ဦးျဖစ္ၿပီး ေအာင္ခ်ိမ့္ကေတာ့ ပိုၿပီးပညာတတ္ဆန္တဲ့ကဗ်ာဆရာတစ္ဦးျဖစ္တယ္။
ေအာင္ခ်ိမ့္က ေမာင္ေခ်ာႏြယ္နဲ႔စာရင္ ပိုၿပီးယူနီဗာဆယ္ျဖစ္တယ္။ သူ႔ကဗ်ာေတြမွာ အေတြးအျမင္ေတြနဲ႔ အေလးအနက္ဆင္ျခင္တာေတြ ( meditations ) ပိုမ်ားတယ္။
              ကၽြန္ေတာ့္အျမင္အရ ေနမ်ိဳးဟာ သေကၤတနဲ႔ နိမိတ္ပံုေတြကို အမ်ားဆံုး သံုးစြဲခဲ့တဲ့စာေရးဆရာတစ္ေယာက္ ျဖစ္တယ္။
မ်ားေသာအားျဖင့္ ဘုရားသခင္ဟာ သူ႔ဝတၳဳေတြထဲမွာ ေရာက္မလာတဲ့ဇာတ္ေကာင္ ( absent character ) သာ ျဖစ္တယ္။ ေနမ်ိဳးရဲ႕ ' ေၾကးရုပ္ၿမိဳ႕ေတာ္ ' နဲ႔ ' မွတ္ဉာဏ္ထဲမွာ ' ဝတၳဳတိုႏွစ္ပုဒ္ကို ၾကည့္ပါ။ ေနမ်ိဳးဟာ အဓိပၸါယ္ေပါင္းမ်ားစြာဖြင့္ဆိုႏိုင္တဲ့ သေကၤတေတြသံုးၿပီး ေဝဖန္ေရးဆရာေတြကို ေထာင္ေခ်ာက္ဆင္ထားခဲ့တယ္။
                ေဇာ္ေဇာ္ေအာင္ဆီမွာ ဒူးရြန္႔ဆန္ဆန္စိတ္ဓာတ္ ( Duchampian Spirit ) ရွိတယ္။ သူ႔စာေတြထဲမွာ ဒါဒါဝိညာဥ္ ( Data Spirit ) နဲ႔ ဆန္႔က်င္အႏုပညာစိတ္ကူးေတြ ( Antiartideas ) အျမဲတေစ ပါဝင္ေနတတ္တယ္။
ေဇာ္ေဇာ္ေအာင္အေပၚ ဩဇာႀကီးမားစြာ သက္ေရာက္သူေတြကေတာ့ နဝေဒး၊ ေဇာ္ဂ်ီ၊ ဆင္ျမဴရယ္ ဘက္ကက္၊ ရိုလန္ဘာ့သ္စ္နဲ႔ မာစယ္ဒူးရြန္႔တို႔ပဲ ျဖစ္မယ္ထင္တယ္။
ေဇာ္ေဇာ္ေအာင္ဟာ ၂၀ ရာစုရဲ႕ အႀကီးက်ယ္ဆံုး စကားေျပပညာရွင္တစ္ဦးျဖစ္တဲ့ ဘက္ကက္ကို ျမန္မာျပည္ထဲ တင္သြင္းခဲ့တယ္။
           ဘက္ကက္ရဲ႕လက္ရာအမ်ားစုဟာ ဘာမွမရွိျခင္း ( nothingness ) ကို သီကံုးထားတဲ့၊ အလြန္ျပင္းထန္တဲ့ နတၳိဆင္ဖိုနီေတြသာ ျဖစ္တယ္။
           ၿမိဳ႕ျမင္ကြင္းေနာက္ခံဝတၳဳတိုေတြမွာေတာ့ ျမင့္သန္းဟာ သူ႔အတၱကိုယ္ပြားျဖစ္တဲ့ ' ကၽြန္ေတာ္ ' ဆိုတဲ့ဇာတ္ေကာင္ကို သံုးစြဲေလ့ရွိတယ္။ သူရဲ႕ ' ကၽြန္ေတာ္ ' ဇာတ္ေကာင္ဟာ ဟဲမင္းေဝးရဲ႕ ' A clean, well-lighted place ' ထဲက အိမ္ျပန္ခ်င္တဲ့စားပြဲထိုးပါပဲ။
            ျမန္မာျပည္ရဲ႕ ထင္ရွားတဲ့ အယူအဆအေျချပဳအႏုပညာရွင္ေတြကေတာ့ ပိုပို၊ ထိန္လင္း၊ ေအးကို၊ ေအာင္ျမင့္ စတဲ့သူေတြ ျဖစ္ပါတယ္။
              အႏုပညာ (အမ်ိဳးအစား ) တစ္ရပ္ရဲ႕ ဖြံ႕ၿဖိဳးမႈ၊ အေျခက်မႈဆိုတာမ်ိဳးက အခ်ိန္အမ်ားႀကီးေပးၿပီး ေစာင့္ၾကည့္ဖို႔ လိုပါတယ္။ ပရိသတ္ကို ေစာင့္ရပါတယ္။ ေဝဖန္ေရးဆရာကို ေစာင့္ရပါတယ္။ အႏုပညာရွင္ရဲ႕ ရင့္က်က္မႈကို ေစာင့္ရပါတယ္။
ေဖာ္ေဝးဟာ ဆိုရွယ္လစ္ေခတ္အႏုပညာရွင္ေတြ ပစ္ပယ္ထားခဲ့တဲ့ ဘဝ ( life )၊ ေသျခင္းတရား ( death )၊ အတၱ ( self ) စတဲ့ အေၾကာင္းတရားေတြထဲကို နက္နက္ရႈိင္းရႈိင္း တိုးဝင္ခဲ့တဲ့ အေစာပိုင္း ျမန္မာေမာ္ဒန္ကဗ်ာဆရာတစ္ေယာက္ ျဖစ္တယ္။
ေဖာ္ေဝးရဲ႕ကဗ်ာေတြထဲက အျပင္းထန္ဆံုးနဲ႔ အေမွာင္မိုက္ဆံုး ( တစ္နည္းအားျဖင့္ ေဖာ္ေဝးအပီသဆံုး ) ကဗ်ာေတြကေတာ့ နံနက္ခင္း ေခ်ာက္ကမ္းပါး၊ ႏွလံုးအိမ္ထဲ ေရငတ္ျခင္း၊ ၈ နာရီ ဒိုင္ယာရီ၊ ဥယ်ာဥ္နဲ႔ ခရီးသြားမွတ္တမ္းတို႔ပါပဲ။
" စာဖတ္သူကို ေႏွာင့္ယွက္ေသာ ေဖာ္ေဝး၏ကဗ်ာမ်ား" ေဆာင္းပါးမွ ေကာက္ႏုတ္ေဖာ္ျပပါသည္။

အိမ္တြင္ ခ်ိတ္ဆြဲထားေသာ မီးေခ်ာင္းမ်ားသည္ အႏုပညာ ( art ) မဟုတ္ေသာ္လည္း ျပခန္းနံရံတြင္ ခ်ိတ္ဆြဲထားေသာ အနည္းဆံုးဝါဒီအႏုပညာရွင္ ဒန္ဖေလဗင္ ( Dan Flavin ) ၏ မီးေခ်ာင္းမ်ားသည္ အႏုပညာျဖစ္သည္။ ' ဆက္စပ္အေျခအေန ' ၏ သေဘာသာျဖစ္သည္ကို သေဘာေပါက္ရပါမည္။
' ေဇယ်ာလင္း၏ ပို႔စ္ေမာ္ဒန္ကဗ်ာတစ္ပုဒ္ ' ေဆာင္းပါးမွ ေကာက္ႏုတ္ေဖာ္ျပပါသည္။ 

 ျမင့္သန္းသည္ အေစာပိုင္းဝတၳဳတိုမ်ား၌ သူ စြဲလမ္းခဲ့သေလာက္ မုန္းတီးေနခဲ့သည့္ ဒႆနပညာ၊ ႏွစ္ဆယ္ရာစု စာေပသီအိုရီမ်ား၊ ဘဝ၏ အဓိပၸါယ္ကင္းမဲ့မႈ၊ ေခတ္ပညာတတ္လူတစ္ေယာက္၏ ေလာကအေပၚအျမင္၊ လူ၏ျဖစ္တည္မႈ၊ သူ၏ အႏုပညာစြဲလမ္းမႈ၊ အတိတ္၏ပင့္ကူအိမ္မ်ား စသည္တို႔ကို ယက္ေဖာက္၍ ထူးျခားဆန္းသစ္ေသာ စကားေျပတစ္ရပ္ကို တီထြင္ႏိုင္ခဲ့သည္။
ျမင့္သန္း၏ အေကာင္းဆံုး ( သို႔မဟုတ္ ) အညံ့ဆံုးဟု ဆိုႏိုင္သည့္ ဝတၳဳတိုတစ္ပုဒ္မွာ " ရြာ၏အျခားတစ္ဖက္ရွိေခ်ာင္းမွ ေရေနာက္က်ေနရသည့္ အေၾကာင္းရင္း " ျဖစ္သည္။ ယင္းဝတၳဳသည္ သိျခင္း ( epistemology ) ႏွင့္ ရွိျခင္း ( ontology ) တို႔ကို ထင္သာျမင္သာေအာင္ ဖြဲ႕ဆိုထားေသာ ဒႆနဝတၳဳတိုတစ္ပုဒ္ျဖစ္၏။
ျမင့္သန္း၏ေနာက္ပိုင္းဝတၳဳတိုမ်ားသည္ ၿငီးေငြ႕ဖြယ္ေကာင္းသည္ဟု ဆိုၾကလၽွင္ ၿငီးေငြ႕မႈသည္ ျမင့္သန္း၏ အေၾကာင္းအရာတစ္ရပ္ဟု ထပ္၍ ဆိုပါရေစ။
 ေသခ်ာသည္မွာ ျမင့္သန္းသည္ အမွန္တရား ( truth ) ဆိုသည္ကို မေျပာခ်င္ေတာ့။
" ျမင့္သန္း၏ ဝတၳဳတိုမ်ားကို ေလ့လာျခင္း " ေဆာင္းပါးမွ ေကာက္ႏုတ္ေဖာ္ျပပါသည္။ 

စာအုပ္အမည္ --- တိမ္လႊာမို႔မိုလြင္မွသည္ ပို႔စ္ေမာ္ဒန္အႏုပညာဆီသို႔
တန္ဖိုး --- ၁၅၀၀ က်ပ္
ပံုႏွိပ္ျခင္း --- ဒုတိယအႀကိမ္၊ ဇြန္လ၊ ၂၀၁၅
Copy from Lu Thar Man